Gair am y canllawiau
Mae’r ddogfen hon yn darparu canllawiau ar weithredu a chyflwyno lluosyddion gwahaniaethol ar gyfer ardrethi annomestig (ardrethi busnes). Mae’r canllawiau hyn yn berthnasol i Gymru yn unig.
Nid ydynt yn disodli unrhyw ddeddfwriaeth bresennol sy’n ymwneud ag ardrethi annomestig. Dylid anfon unrhyw ymholiadau ynglŷn â’r canllawiau hyn i: PolisiTrethiLleol@llyw.cymru.
Mae rhagor o wybodaeth am ardrethi annomestig ar gael ar ein tudalennau gwe Busnes Cymru.
Cyflwyniad
Mae ardrethi annomestig, sydd hefyd yn cael eu galw yn ardrethi busnes, yn cael eu cyfrifo gan ddefnyddio dau newidyn:
- gwerth ardrethol eiddo, sy’n cael ei bennu gan Asiantaeth y Swyddfa Brisio;
- y lluosydd perthnasol, sy’n cael ei osod yn flynyddol ac sydd fel arfer yn cynyddu yn unol â chwyddiant oni bai bod Llywodraeth Cymru yn penderfynu fel arall.
Ar gyfer blwyddyn ariannol 2025-26, y lluosydd sy’n gymwys i bob eiddo yng Nghymru yw 0.568.
O 1 Ebrill 2026, mae tri lluosydd a all fod yn gymwys i eiddo yng Nghymru. Mae’r lluosyddion dros dro a gyhoeddwyd ar gyfer 2026-27 fel a ganlyn:
- lluosydd manwerthu o 0.350, sy’n berthnasol i siopau manwerthu bach a chanolig eu maint sydd â gwerth ardrethol o dan £51,000;
- lluosydd safonol o 0.502, sy’n berthnasol i’r mwyafrif o eiddo arall;
- lluosydd uwch o 0.515, sy’n berthnasol i eiddo sydd â gwerth ardrethol dros £100,000.
Ar ôl cyfrifo atebolrwydd gros drwy gyfuno’r gwerth ardrethol a’r lluosydd perthnasol, gellir ei leihau o ganlyniad i ryddhad. Mae rhagor o wybodaeth am yr amrediad o ryddhad ardrethi annomestig sydd i’w gael ar gael ar ein tudalennau gwe Busnes Cymru.
Bwriad lluosydd manwerthu is ar gyfer siopau bach a chanolig eu maint yw ailgydbwyso’r system ardrethi annomestig o’u plaid. Mae hyn yn cydnabod yr heriau unigryw sy’n wynebu siopau manwerthu ‘brics a mortar’, yn arbennig drwy eu bod yn agored i gystadleuaeth gan fanwerthwyr ar-lein.
Mae’r lluosydd manwerthu yn gymwys i eiddo sydd â gwerthoedd ardrethol o dan £51,000 ac unrhyw un o’r disgrifiadau canlynol ar restr ardrethu annomestig leol:
- ciosg a mangre;
- fferyllfa a mangre;
- swyddfa bost a mangre;
siop a mangre; - siop, swyddfa bost a mangre.
Mae’r disgrifiadau wedi’u dewis oherwydd y cânt eu cymhwyso i dargedu mathau o eiddo a gaiff eu defnyddio’n gyfan gwbl neu’n bennaf ar gyfer gwerthu nwyddau i aelodau o’r cyhoedd sy’n ymweld â nhw. Nid yw’r lluosydd manwerthu yn gymwys i siopau mawr, siopau adrannol, hyperfarchnadoedd ac archfarchnadoedd. Nid yw ychwaith yn gymwys i eiddo a ddefnyddir yn gyfan gwbl neu’n bennaf ar gyfer gwerthu gwasanaethau (e.e. banciau, siopau betio a salonau) neu fwyd a diod i’w bwyta ar y safle (e.e. caffis, tafarndai a bwytai).
Mae’r lluosydd safonol yn gymwys i bob eiddo nad yw’n ddarostyngedig i’r lluosydd manwerthu na’r lluosydd uwch:
- eiddo sydd â gwerth ardrethol o dan £51,000 nad yw’n ddarostyngedig i’r lluosydd manwerthu;
- eiddo sydd â gwerth ardrethol rhwng £51,000 a £100,000;
- eiddo sydd â gwerth ardrethol dros £100,000 nad yw’n ddarostyngedig i’r lluosydd uwch.
Mae’r lluosydd uwch yn gymwys i eiddo a ddangosir ar restr ardrethu leol neu ganolog sydd â gwerth ardrethol dros £100,000. Ceir rhai eithriadau ar gyfer mathau penodol o eiddo a feddiannir gan gyrff y sector cyhoeddus neu sefydliadau eraill a gaiff eu cynnal i raddau helaeth gan fodelau cyllid cyhoeddus.
Mae eiddo sydd â’r disgrifiad canlynol ar restr ardrethu leol yn ddarostyngedig i’r lluosydd safonol, yn hytrach na’r lluosydd uwch, hyd yn oed os oes ganddo werth ardrethol dros £100,000:
- gorsaf ambiwlans a mangre;
- sefydliad amddiffyn cynorthwyol a mangre;
- mynwent a mangre;
- coleg a mangre;
- amlosgfa a mangre;
- gorsaf dân a mangre;
- canolfan iechyd a mangre;
- ysbyty a mangre;
- llys barn a mangre;
- canolfan hamdden a mangre;
- llyfrgell a mangre;
- amgueddfa a mangre;
- gorsaf heddlu a mangre;
- carchar a mangre;
- ysgol a mangre;
- canolfan chwaraeon a mangre;
- meddygfa a mangre;
- pwll nofio a mangre;
- prifysgol a mangre.
Gan fod lluosyddion yn cael eu cymhwyso ar sail y disgrifiad o’r eiddo, nid yw’n bosibl i fathau mwy generig o eiddo, fel swyddfeydd, gael eu heithrio pan fyddant yn cael eu meddiannu gan wasanaethau cyhoeddus.
Mae’r lluosydd perthnasol yn cael ei gymhwyso i werth ardrethol eiddo i gyfrifo atebolrwydd. Bydd unrhyw ryddhad y mae’r talwr ardrethi yn gymwys i’w gael yn cael ei gymhwyso wedi hynny cyn penderfynu ar y bil terfynol. Mae canllawiau ar yr amrediad o ryddhad ardrethi annomestig sydd i’w gael i’w gweld ar ein tudalennau gwe Busnes Cymru.
Dylid anfon ymholiadau am gymhwyso rhyddhad i’r awdurdod lleol perthnasol. Mae manylion cyswllt yr awdurdodau lleol i’w gweld ar dudalen we Busnes Cymru.
Os oes gan dalwyr ardrethi reswm i gredu bod y lluosydd a gymhwyswyd i’w heiddo yn anghywir, bydd y camau y dylent eu cymryd yn dibynnu ar y rheswm.
Asiantaeth y Swyddfa Brisio sy’n gyfrifol am bennu gwerth ardrethol a disgrifiad eiddo, sy’n cael eu defnyddio i neilltuo’r lluosydd cywir. Mae manylion disgrifiad a gwerth ardrethol eiddo ar gael drwy dudalen we ar brisio ardrethi busnes Asiantaeth y Swyddfa Brisio.
Dylid anfon ymholiadau am ddisgrifiad neu werth ardrethol eich eiddo i Asiantaeth y Swyddfa Brisio. Mae’r manylion cyswllt i’w cael ar wefan yr Asiantaeth Swyddfa Brisio.
Awdurdodau lleol sy’n gyfrifol am filio am ardrethi annomestig a’u casglu. Nhw sy’n gyfrifol am sicrhau bod y lluosydd cywir wedi’i neilltuo, ar sail y disgrifiad o’ch eiddo a’i werth ardrethol.
Dylid anfon ymholiadau bilio i’r awdurdod lleol perthnasol. Mae manylion cyswllt yr awdurdodau lleol i’w gweld ar dudalen we Busnes Cymru.
Oes gwahaniaeth os yw fy eiddo yn wag?
Mae’r lluosydd perthnasol yn gymwys fel y disgrifir uchod, ar sail y gwerth ardrethol a’r disgrifiad, p’un a yw’r eiddo wedi’i feddiannu ynteu’n wag.
Mae’r lluosydd manwerthu yn cael ei drin fel cymhorthdal. Pennir gwerth dyfarniadau unigol ar sail y gostyngiad mewn atebolrwydd (ar ôl rhyddhad) o’i gymharu â’r sefyllfa pe bai’r lluosydd safonol yn cael ei gymhwyso. Os yw’r eiddo yn derbyn rhyddhad llawn, er enghraifft, nid yw’n arferol i roi unrhyw ostyngiad mewn atebolrwydd os yw’r lluosydd manwerthu hefyd yn gymwys.
Bydd cynllun cymhorthdal ar gyfer y lluosydd manwerthu ei gael gofrestru ar gronfa ddata cymorthdaliadau’r DU. Cyfrifoldeb yr awdurdod lleol yw cydymffurfio â’r holl ddarpariaethau rheoli cymorthdaliadau perthnasol, gan gynnwys y gofynion o ran tryloywder. Mae rhagor o wybodaeth ar gael yng nghanllawiau rheoli cymorthdaliadau statudol y DU gan Lywodraeth y DU.
I gael rhagor o gyngor, gallwch gysylltu ag Uned Rheoli Cymorthdaliadau Llywodraeth Cymru yn:
Yr Uned Rheoli Cymorthdaliadau
Llywodraeth Cymru
Parc Cathays
Caerdydd
CF10 3NQ
E-bost: rheolicymorthdaliadau@llyw.cymru